Halk Botaniği
Mutfakta Kullanılan Başlıca Bitkiler
Çiğdem: Turşu yapılır, tazeyken kavrularak tüketilir. Bulgurla haşlanıp yemeği yapılır.
Çoban Çantası / Medik: Kavrularak ve bulgur, yarma veya pirinçli yemeği yapılır. Taze yaprakları salatalarda kullanılır.
Diğdaban: Sürülmüş tarlalardan kök yumruları toplanıp kavrularak yenir.
Ebegümeci: Taze yaprakları ve küçük sapları kavrularak ve bulgur, yarma veya pirinçli yemeği yapılarak kullanılır. Ayrıca çay olarak da tüketilir.
Efelek: En fazla tüketim yapraklarından sarma yapılması şeklindedir. Ayrıca yaprakların haşlandıktan sonra kavrulduğu, yoğurtlama şeklinde, bölgede yetişmekte olan diğer otlarla karıştırılarak veya yarma veya buğday kırığı ile soğanlı olarak pişirilmektedir.
Gelincik: Taze halde kavrularak kullanıldığı gibi tek başına veya karışık olarak pirinç, bulgur ve yarmalı yemeği yapılarak da tüketilir.
Hindiba: Yaprakları haşlanır, soğanla kavrularak yemeği yapılır.
Horoz İbiği: Kavrularak ve bulgur, yarma veya pirinçli yemeği yapılarak kullanılır.
Isırgan otu: Taze olarak veya kurutularak, çorba ve bulgurlu yemeği yapılır. Börek içi olarak ve çayı yapılarak da tüketilir.
Kaldırayak / Kaldırık / galdirik: Hemen bütün doğu Karadeniz’de yaygın olarak haşlandıktan sonra yumurtayla kavrularak tüketilmektedir. Yaprakları sarma yapımında kullanılabilen kaldırayak, börek içi olarak da kullanılır.
Kazayağı: Tek başına veya karışık bitkilerle pirinç, bulgur veya yarmalı yemeği yapılarak ayrıca börek içi olarak da kullanılır. Yaprakları ile yumurtalı veya yumurtasız kavrularak ve yoğurtla salatası yapılarak da tüketilir.
Kırçan: Taze olarak veya turşu yapılıp yumurtalı, yumurtasız kavrularak tüketilir. Börek içi malzemesi olarak da kullanılır.
Kuzu kulağı (L. Rumex acetosella): Yapraklan çiğ olarak da tek başına veya salata içinde tüketilir.
Madımak: Taze olarak veya konserve edilerek kullanılabilir. Pirinç, bulgur veya yarmalı yemeği yapılarak tüketilir.
Mendek: Yaprak ve sapları ile haşlama veya kavurma yapılır. Bazı yörelerde çorbası da yapılmaktadır.
Nünük: Yapraklarından pirinç, bulgur veya yarmalı yemeği yapılır.
Pancar: Suda haşlanıp yoğurtla veya yumurtayla kavrularak yenir.
Papatya: Tek başına veya diğer bazı bitkilerle karışık olarak pirinçli yemeği yapılır.
Sirken / Yabani ıspanak: Haşlandıktan sonra sarımsaklı yoğurtla veya yumurtayla birlikte kavrularak yenir. Bu bitkinin turşusu da yapılır.
Su Nanesi / Yabani nane: Taze olarak veya kurutularak salatalarda ve çorbalarda kullanılır. Çay yapılarak da tüketilir.
Su teresi: Taze şekilde salatalarda kullanılır, kavrularak da tüketilir.
Yaban pancarı: Suda haşlanıp yoğurtla veya yumurtayla kavrularak tüketilir.
Yazı Pancarı: Taze olarak kavrularak ve tek başına veya diğer bitkilerle birlikte pirinç, bulgur veya yarmayla yemeği yapılarak kullanılır.
Samsun Mutfağında Kullanılan Başlıca Bitkiler
Mutfakta Kullanılan Başlıca Bitkiler
Çiğdem: Turşu yapılır, tazeyken kavrularak tüketilir. Bulgurla haşlanıp yemeği yapılır.
Çoban Çantası / Medik: Kavrularak ve bulgur, yarma veya pirinçli yemeği yapılır. Taze yaprakları salatalarda kullanılır.
Diğdaban: Sürülmüş tarlalardan kök yumruları toplanıp kavrularak yenir.
Ebegümeci: Taze yaprakları ve küçük sapları kavrularak ve bulgur, yarma veya pirinçli yemeği yapılarak kullanılır. Ayrıca çay olarak da tüketilir.
Efelek: En fazla tüketim yapraklarından sarma yapılması şeklindedir. Ayrıca yaprakların haşlandıktan sonra kavrulduğu, yoğurtlama şeklinde, bölgede yetişmekte olan diğer otlarla karıştırılarak veya yarma veya buğday kırığı ile soğanlı olarak pişirilmektedir.
Gelincik: Taze halde kavrularak kullanıldığı gibi tek başına veya karışık olarak pirinç, bulgur ve yarmalı yemeği yapılarak da tüketilir.
Hindiba: Yaprakları haşlanır, soğanla kavrularak yemeği yapılır.
Horoz İbiği: Kavrularak ve bulgur, yarma veya pirinçli yemeği yapılarak kullanılır.
Isırgan otu: Taze olarak veya kurutularak, çorba ve bulgurlu yemeği yapılır. Börek içi olarak ve çayı yapılarak da tüketilir.
Kaldırayak / Kaldırık / galdirik: Hemen bütün doğu Karadeniz’de yaygın olarak haşlandıktan sonra yumurtayla kavrularak tüketilmektedir. Yaprakları sarma yapımında kullanılabilen kaldırayak, börek içi olarak da kullanılır.
Kazayağı: Tek başına veya karışık bitkilerle pirinç, bulgur veya yarmalı yemeği yapılarak ayrıca börek içi olarak da kullanılır. Yaprakları ile yumurtalı veya yumurtasız kavrularak ve yoğurtla salatası yapılarak da tüketilir.
Kırçan: Taze olarak veya turşu yapılıp yumurtalı, yumurtasız kavrularak tüketilir. Börek içi malzemesi olarak da kullanılır.
Kuzu kulağı (L. Rumex acetosella): Yapraklan çiğ olarak da tek başına veya salata içinde tüketilir.
Madımak: Taze olarak veya konserve edilerek kullanılabilir. Pirinç, bulgur veya yarmalı yemeği yapılarak tüketilir.
Mendek: Yaprak ve sapları ile haşlama veya kavurma yapılır. Bazı yörelerde çorbası da yapılmaktadır.
Nünük: Yapraklarından pirinç, bulgur veya yarmalı yemeği yapılır.
Pancar: Suda haşlanıp yoğurtla veya yumurtayla kavrularak yenir.
Papatya: Tek başına veya diğer bazı bitkilerle karışık olarak pirinçli yemeği yapılır.
Sirken / Yabani ıspanak: Haşlandıktan sonra sarımsaklı yoğurtla veya yumurtayla birlikte kavrularak yenir. Bu bitkinin turşusu da yapılır.
Su Nanesi / Yabani nane: Taze olarak veya kurutularak salatalarda ve çorbalarda kullanılır. Çay yapılarak da tüketilir.
Su teresi: Taze şekilde salatalarda kullanılır, kavrularak da tüketilir.
Yaban pancarı: Suda haşlanıp yoğurtla veya yumurtayla kavrularak tüketilir.
Yazı Pancarı: Taze olarak kavrularak ve tek başına veya diğer bitkilerle birlikte pirinç, bulgur veya yarmayla yemeği yapılarak kullanılır.
İlaç Olarak Kullanılan Bitkiler
Arpa (Ağrı kesici)
Ayrık otu (Böbrek ağrısı)
Ayva yaprağı (Öksürük)
Bayır turpu (Böbrek ağrısı)
Böğürtlen (Aft, Kabızlık)
Buğday (Ağrı kesici)
Çiriş otu (Basur)
Damar otu (Nefes darlığı)
Defne yaprağı (Egzama)
Domates (Dolama)
Ebegümeci (Düşük, Mide ağrıları)
Elma yaprağı (Nefes darlığı)
Gilaburu (Böbrek ağrısı)
Ihlamur (Öksürük)
Isırgan otu (Ağrı kesici, Düşük, Romatizma, Sarılık, Tansiyon)
Kaldırayak (Kabızlık)
Karadut (Aft)
Karalahana (Yara tedavisi, Romatizma, Varis)
Keçi boynuzu (Nefes darlığı)
Kekik (Basur, Kanama, Öksürük)
Kırmızı kantaron (Basur)
Kızılcık (İshal, Öksürük)
Lahana (Ağrı kesici)
Limon (Ağrı kesici)
Maydanoz (Kabızlık)
Muşmula (İshal, Öksürük)
Mürver (Kulak ağrısı, Romatizma)
Nane (Mide ağrıları)
Oğulotu (Kireçlenme, Uykusuzluk)
Pırasa (Kulak ağrısı)
Pancar (Ağrı kesici, Kellik)
Papatya (Ateş düşürücü, Ağrı kesici)
Patates (Yanık)
Peygamber çiçeği (Fıtık)
Sarı kantaron (Öksürük)
Sarımsak (Arpacık, Kulak ağrısı, Tansiyon)
Sinirotu (Siğil)
Soğan (Kas gevşetici, Öksürük)
Şalgam (Romatizma)
Turp (Diş ağrısı, Romatizma)
Tütün (Kanama)
Yöre Ağızlarında Bitkilerle İlgili Adlandırmalar
Bodurmahmut: Dalakotunun (L. Teucrium chamaedrys) alt türlerinden olan, güveye karşı tütsü yapımında kullanılan bitki (L. Chamaedrys lydium).
Kaldırık / kaldirik / Papara (L. Trachystemon orientalis): Bitki kataloglarında ıspıt otu veya hodan otu olarak geçen bu bitki doğu Karadeniz’in hemen tamamında görülmektedir. Samsun’da Pazar yerlerinde “papara” adıyla da bilinmektedir. Rahatlatıcı, cesaret verici etkilerinden dolayı halk hekimliğinde ilaç yapımında kullanılan kaldırık bitkisi, haşlandıktan sonra yumurtayla kavrularak yiyecek olarak da tüketilmektedir.
Kinzi (L. Coriandrium sativum): Kişniş bitkisi Samsun ve çevresinde kinzi adıyla da bilinir.
Nünük dayı / Nünük otu (L. Asphodeline imperialis): Sarı çiçekli çiriş otu.
Sirken / Yabani ıspanak (L. Chenopodium): Kaldırık bitkisi gibi bu bitki de yiyecek olarak tüketilmektedir.
Yağlıca (L. Calluna vulgaris): Süpürge otu.
Yelmeşük otu: Ağrı kesici olarak kullanılan bir ot. Güzel’e (2017) göre bu bitki gelincik çiçeğidir.