SAMSUN HALK KÜLTÜRÜ

Halk Teknolojileri

Tütün tarımının da etkisiyle Samsun ve çevresinde tütün kullanımı, tüketimi ve buna bağlı teknolojiler 18 yüzyıl ortalarında gelişmeye başlamıştır. Kahvelerde tütün içmek için çubuklar kullanılırdı. Tütün içmek için boyu 1 metre olan çubuklar, 25 cm boyundaki parçaların birleştirilmesiyle boyu uzatılmış çubuklar kullanılıyordu. Çubuğun bittiği yerde makaraya benzer delikli bir marpucu yani lülesi vardı. Tütünler buraya koyulup içilirdi (Sarcan, 1966: 109-110).

Tütün çubuklarından başka yine tütün içmek için “ağızlık” üretilmiş ve kullanılmıştır. Ağızlıklar bugünkü sigaralarda bulunan filtrenin işlevini görüyorlardı. Seferberlik öncesine kadar Samsun sokaklarında ağızlık satanlar, tütün çubukları satan satıcılar görülüyordu. 

Yiyeceklerin Muhafazası

Kırsal kesimlerde yiyecekler daha çok “kiler” adı verilen ve yazın dahi serin kalabilen odalarda muhafaza edilir. Kiler daha çok evin alt katında bir oda veya tek katlı evlerin “kuz” tarafında kalan odalardan biri olur (Özdemir, 2009: 197).

Evlerde eskiden su yoktu. Bu nedenle şehrin hemen her sokağında çeşmeler vardı. Evlerde de ihtiyaç duyulan suyu muhafaza edecek çeşitli boy ve hacimde kaplar bulundurulurdu. Bakır güğümlerin, topraktan yapılan çeşitli boylardaki küpler en çok su taşımak ve suyu muhafaza etmek için kullanılıyorlardı.

Kışın yağan kar şehirlerde güneş görmeyen derin kuyularda saklanır. Yaz aylarında, sıcak günlerde önceden saklanmış olan buz satışa çıkarılırdı. Şehir sokaklardında buz satıcıları gezinirlerdi. Kar ve buzcu esnafı denilen bu zümre yüksek dağların güneş görmeyen yamaçlarında kazdıkları kar kuyularında muhafaza ettikleri karı, yaz boyunca kalıplar halinde keserek çuvallara yükleyip şehre indirirlerdi.

Aydınlatma

Elektrik olmadığı zamanda aydınlatma için köylerde ve şehirde gaz lambaları ve çıradan faydalanılıyordu. Gaz lambalarına “fitilli lamba” ve “çerağ” da denirdi. Gece lambası niyetine küçük bir tabağa zeytin yağı ve zeytinyağının içine de bir fitil konur. Fitil yakıldığında zayıf da olsa ışık verir. “İdare fitili” denen bu lamba az ışık verdiği için gece lambası olarak tercih edilirdi. Elektriğin olmadığı dönemde akşamdan sonra yol aydınlatması olarak şişeli gaz lambalarının yanı sıra balıkyağı veya balmumundan imal edilen mumlar da meşale olarak kullanılırdı.

Isınma

Soba, kuzine, semaver ve içinde ocak bulunan evlerdeki yer ocağı, bu bögedeki evlerin başlıca ısınma araçlarıdır. 

 

Eski evlerde ısınmak üzere tercih edilen araçlardan biri taşınabilir mangallardır. Bu bangallar tandır gibi kullanılarak ev halkının ısınmasına yardımcı oluyordu. Mangalın içi sıcak, alevlenmiş odunlarla veya kömürle doldurularak salonun ortasına taşınır. Mangalın üzeri kapatılır. Üzeri kapatılan mangalın üstüne battaniye veya yorgan koyulur. Ev halkı mangalın etrafına toplanarak yorganı (veya battaniyeyi) ayaklarının üzerine çekerek ısınırlar.

Havza köylerinde evlerde soğuğun içeriye geçmesini engellemek ve içerideki sıcaklığı korumak amacıyla konutların dış duvarları çamur ve saman karıştırılarak yapılmış özel bir balçıkla sıvanır (Özdemir, 2009: 201).

Taşımacılık

Motorlu araçların bölgede yaygınlaşmasından önce yük taşımak için katır ve deve gibi hayvanlar bulunduruluyordu. Bunların yanı sıra öküzler tarafından çekiler kağnılar hemen herkesin başlıca yük taşıma aracıydı.

Tarım Aletleri

Dibek Taşı: Taştan oyularak oluşturulan dibek taşı, buğday, arpa gibi tahıl tanelerinin ezilerek öğütülmesi için kullanılır. Genelde köy yerleşimlerinde cami yakınında veya meydan denebilecek bir alanın köşesinde, umuma hizmet verecek şekilde yapılır ve bulundurulur.