Yöre Ağızları
Pek çok halk kültürü öğesi konuşma yani sözlü yöntemle aktarılır. Halk kültürünün temel bileşenlerinden birisi olan sözlü kültür birikimi temel söz varlığı ile gelecek kuşaklara aktarılır.
Ordu ili ve yöresi ağızlarının tasnifine daha önce hazırlanan çalışmalar ışığında bakacak olursak batı Anadolu grubu ağızları içerisinde, Sinop (Boyabat hariç), Samsun (Havza ve Lâdik yöreleri hariç) ve Giresun (Şebinkarahisar ve Alucra hariç) ağızlarıyla birlikte beşinci alt ağız bölgesinde yer aldığını görürüz. Yine Ordu ili ve yöresi ağızları çerçevesinde incelediğimizde Mesudiye bölgesi istisna olarak bu sınırın dışında kalmıştır (Karahan, 2015).
Prof. Dr. Necati Demir araştırmaları neticesinde Ordu ili ve yöresine ait ağız özelliklerinin komşu bölgelerden ayrıldığı tespitini yapmıştır. Kuzeyde doğal sınır Karadeniz iken, diğer üç yöndeki sınırlar ise şöyledir. Doğu Sınırı: Genel manada Trabzona’a bağlı Şalpazarı yöresini sınır kabul edebilir, özel manada ise coğrafi sınırı kabul edebiliriz. Batı Sınırı: Sınırı Samsun iline bağlı Terme ilçesinden çizmek mümkündür. Güney Sınırı: Bölgenin güney sınırını Tokat ve Sivas illeri oluşturmaktadır (Demir, 2001).
Ordu ili sınırları içerisinde kalan topraklarda yaşayan insanların temelde birleştikleri bazı dil özellikleri vardır. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. “ğ ünsüzü bütün ağız yörelerinde hemen hemen hiç duyulmaz bu ses eridikten veya düştükten sonra kelimelerde ünlü uzaması ve hece kaynaşması görülür” (Demir, 2001).
2. ň sesinin bölgede yalnızca Sivas ve Tokat ağızlarının etkilemiş olduğu üçüncü ağız yöresinde nadiren duyulduğunu söylemek mümkündür. Diğer bölgelerde ise hemen hemen hiç duyulmadığını söyleyebiliriz.
3. “Katı patlamalı, tonsuz diş eti ünsüzü ç ile katı, sızmalı, tonsuz diş eti ünsüzü ş arasında telaffuz edilen ç̱ ünsüzü, Ordu ağzının ortak seslerindendir. Bu ses, Türkiye Türkçesinin diğer ağızlarında duyulmamıştır” (Sağır, 1995: 391).
4. Ünlü yuvarlaklaşması ve buna bağlı olarak da düzlük- yuvarlaklık uyumsuzluğu Ordu ağzının genel özelliklerindendir (Demir, 2001).
5. İç ve son seste r ünsüzünün düşmesi komşu illerin ağızlarına göre daha az rastlanan bir ses olayıdır (Demir, 2001).
6. Ön, iç ve son seste ünsüz tonlulaşmasının bölgede kurallı ve yaygın bir şekilde görüldüğünü söylemek mümkündür (Demir, 2001).
7. Türkiye Türkçesinin üçüncü tekil şahıs zamiri, işaret sıfatı ve belirsizlik zamiri olarak kullanılan o, bölgede u şeklinde görülmektedir. Bölgedeki farklılıklar dikkate alındığında üç ağız yöresinden bahsetmek mümkündür (Ateş, 2015).
Birinci Ağız Yöresi
Bu ağız yöresi sınırları içerisinde Ordu ili merkezi ve Altınordu ilçesine bağlı köyler, Gülyalı, Kabadüz ve Ulubey ilçesinin tamamı girmektedir. Buna ek olarak Perşembe, Gürgentepe ve Çaytepe hattına çizilecek bir çizginin doğu kısmında kalan bölgeyi de bu yöreye dâhil edebiliriz (Ateş, 2015).
Bu yöreye ait bazı özellikler ise şunlardır:
1. Şimdiki zaman teklik birinci şahıs çekimi genel olarak –m; yine şimdiki zaman üçüncü teklik şahıs eki ise –i şeklinde kullanılır (Demir,2001).
2. ň sesi bu yörede neredeyse hiç duyulmaz, bu ünsüz kelime içerisinde ya düşmüş ya da başka bir ünsüzle değişerek kullanılmıştır (Demir, 2001).
3. Birinci çoğul şahıs emir ve istek kipi eki olarak –alım, -elim kullanılmaktadır (Demir, 2001).
4. Hâl zarflarında bulunan “y” ünsüzü düşer ve bir önceki ünsüz uzar (Demir, 2001).
İkinci Ağız Yöresi
Fatsa, Ünye, Çaybaşı ilçelerinin neredeyse tamamı ile Perşembe, Gürgentepe ve Çaytepe hattına çizilecek çizginin batısı, Çamaş ve Çatalpınar ilçelerinin kuzey kısımları bu yörenin sınırları içerisindedir. Bu yöreye ait bazı özellikler ise şu şekildedir (Demir,2001):
1. Bu yöreyi diğer yörelerden ayıran en belirgin özellik ġ, ğ ünsüzlerinin iç ve son seste kurallı olarak v ünsüzüne dönüşmesidir.
2. Şimdiki zaman birinci teklik şahıs çekimi –yam, -yem, -yám şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
3.ň sesi neredeyse hiç duyulmamaktadır.
4. Birinci çoğul şahıs emir ve istek kipi –alım, -elim şeklinde kullanılır.
5. Hâl zarfları bölgede öyle, böyle, şöyle yerine genel olarak ǖle, bǖle, şǖle şeklinde kullanılır.
6. Bu ve şu işaret sıfatlarına yön ekinin getirilmesi sonucu Samsun sınırına yakın bölgelerde bȯra, şȯra şeklinde kullanımlar görülür.
Üçüncü Ağız Yöresi
Mesudiye, Aybastı, Gölköy, Gürgentepe, Kabataş, Korgan, Kumru, Akkuş ilçelerinin tamamı ile Çamaş ve Çatalpınar ilçelerinin güneyinde kalan bölgeler bu ağız yöresinde yer almaktadır (Demir, 2015).
Yörenin başlıca özellikleri şunlardır:
1. Şimdiki zaman birinci teklik şahıs eki genellikle –yam şeklinde kullanılmaktadır.
2. ň sesi yörede nadiren de olsa duyulmaktadır.
3. Ön sesteki k- ve g- ünsüzleri, yanlarında bulunan ince ünlüleri kalınlaştırır ve bu durum ünlü uyumsuzluğunun oluşmasına sebep olur.
4. Gelecek zaman eki olan –ecek, bünyesinde bulunan k veya ğ ünsüzleri düşer ve sonra bir önceki ünlü kalınlaşır ve uzun söylenir. Bu durum da ünlü uyumunun bozulmasına yol açar.
5. Gitmek fiili bu yörede gėtmek şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
6. Çokluk birinci şahıs istek ve emir eki bu yörede genel olarak -aḳ, -ek şeklinde kullanılır.
7. Bu yörede nadiren de olsa -ḳ-> -ḫ- sızıcılaşması görülür.