Beşerî Durum ve Ekonomi Türleri
Nüfus Özellikleri
Bir ülkenin, bölgenin veya şehrin nüfus özellikleri toplumun sosyoekonomik gelişmesini etkileyen temel unsurlardandır. Nüfus yapısı aynı zamanda kültürel dokunun sürdürülebilirliği üzerinde etkilidir. Nüfusun cinsiyet yapısında doğumlar ve ölümlerin yanında bölgede yaşanan göçler, savaş ve hastalıklar belli dönemlerde etkisini gösteren unsurlardır. Bölgelerin kır ve kent nüfusu oranı gerek kırsal yaşamın gerek kentsel alanların sosyal, ekonomik ve kültürel yapısını ortaya koyar. Gerek Türkiye gerekse Artvin’in yıllık nüfus artış hızı 1940-1945 aralığında düşüş göstermiştir. 1927-2016 yılları arasında Artvin’in yıllık nüfus artış hızı en yüksek değerlerine 1955-1960 döneminde ulaşmıştır.
Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Yapısı
Nüfus yapısında, 0-14 yaş aralığının düşük değerler göstermesi, doğum kontrol sistemlerinin başarısı kadar, yöre halkının okur-yazar olma oranının yüksek oluşunun (% 99) müşterek sonucudur (Ceylan, 1995:123). Aynı zamanda, nüfusun geniş aralıklı gruplandırılması ile aktif, çalışma çağındaki nüfus ile bağımlı nüfusun tespit edilmesi önemlidir. Çalışma çağındaki nüfus, yöre ekonomisinde değerlendirilebilecek nüfusu gösterir. Nüfusta bağımlılık oranı ve çalışma çağındaki nüfusun belirlenmesi bakımından, gruplandırmanın 0-14, 15-64 ve 65+ şeklinde yapılması genel bir takım sonuçlar verecektir.
Tablo 1: Artvin ve Türkiye nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı.
Artvin nüfusunun % 17,33’ü 0-14 yaş aralığında bulunmaktadır. Aynı yaş aralığının Türkiye’deki oranı % 23,71’dir. Bu durum gerek Türkiye gerekse Artvin’de doğum oranlarının ve çocuk nüfusun düşük olduğunu gösterir.
Çalışma çağında (15-64) bulunan nüfus grubunda ise Artvin’de 130.741 kişi olup toplam nüfusun % 77,7’sini oluşturmaktadır.
Eğitim Seviyesi
Cumhuriyet’in ilanından sonra köy ve şehir merkezlerinde eğitim alanında çalışmalar ve kurumlaşmalar artmaya başlamıştır. Köy ilkokulları ile birlikte okur-yazarlık oranı yükselmeye başlamıştır. “Artvin’de okur yazarlık oranı 1945’den başlayarak % 28,9 oranında bulunan Türkiye ortalamasının üstüne çıkmıştır. Kadınlar arasındaki okur-yazarlık Cumhuriyet’in ilk yirmi yılında sıçrama göstererek 1935’te % 4,6’dan 1945’te 16,6’ya çıkmış ve 1975 yılında % 48,3 yurt ortalamasına karşılık % 52,6’ya ulaşmıştır. İlde ilkokul sayısı 1937-1943 arasında 72’den 229’a çıkmıştır (Yurt Ansiklopedisi,1983)
Tablo 2: Artvin’de kadın ve erkek nüfusun eğitim durumuna göre dağılımı.
| 2016 | İlkokul | Lise ve Dengi Okul | Yüksekokul-fakülte | Okuma yazma bilmeyen |
| Kadın | 26.069 | 14.086 | 8.063 | 5.037 |
| Erkek | 17.310 | 22.494 | 11.730 | 890 |
Nüfus Hareketleri
Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemlerde Artvin’in nüfus özelliklerine etki eden esas unsur göç faaliyetleri olmuştur. Bu bölgeye yapılan göçler veya Artvin’in göç vermesinin nedenleri Osmanlı Devleti-Rusya ilişkilerine dayanmaktadır. 1853-1856 Kırım, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Kırım ve Kafkas halkı yer değiştirmek ve topraklarından göç etmek durumunda kalmıştır. “1828-1829 Osmanlı-Rus savaşından sonra Çıldır Eyalet teşkilatının bozulması sonucu; Livane kazâsı (Artvin merkez kaza), belli devrelerde Trabzon Eyaletinin Batum ve Lazistan sancaklarına bağlandı. Belirtilen dönemde Maçahel nâhiyesi, söz konusu kazâ sınırlarında yer alırken; Arhavi nâhiyesi de, Lazistan Sancağına bağlı Hopa kazâsı (belli devrelerde Hopa nâhiye, Arhavi kazâ da olmuştur) idari alanı içindeydi. Aynı dönemde Erzurum Eyalet teşkilatı içerisinde bulunan Ardanuç kazâsı ve Şavşit nâhiyesi Çıldır Sancağına; Keskim (Yusufeli) nâhiyesi ise, Erzurum Sancağına bağlı idi” (Özdemir, 2001: 114-115).
Köylerdeki genç nüfusun eğitim, evlilik, iş imkânları sebebiyle büyük şehirlere göç etmesi sonucunda köylerde yaşlı nüfus ağırlıktadır. İl dışına olan iç göçlerde Marmara Bölgesi ilk sırada gelmektedir. Göç edenlerin bir bölümü kalıcı olarak yerleşmişken bir bölümü kış mevsimini büyük şehirlerde geçirdikten sonra ilkbahar aylarında köye dönmektedirler. Köy halkından köy enstitülerine giden ve mezunların görevlendirildiği yerde kalması ile olan göç ve 1955’lerde Murgul’da açılan Murgul Bakır Madeni İşletmesinde çalışma amaçlı gidenler il içinde yaşanan nüfus hareketliliğinin örneğidir. Ülke dışına yaşanan göçlerin temel nedeni Almanya’ya yapılan göç örneğinde olduğu gibi ekonomiktir.
Nüfus Dağılışı ve Yoğunlukları
Nüfusun dağılışında öncelikle yeryüzü şekilleri, ekonomik faaliyetlerin sürdürülmesine uygun şartların olması, su kaynakları, toprak özellikleri, ulaşım imkânları etkili olmuştur. Nüfus yoğunluğu kıyı kesiminde ve Çoruh Nehri’nin kollarını oluşturan akarsuların vadi tabanlarında ve yüksek yamaç düzlüklerinde görülür. Artvin’de göçün itici sebepleri eğitim ve iş imkânlarının olmaması, sağlık hizmetlerinin yeterli düzeyde verilmemesidir. Bu nedenlerden dolayı il içinde ya da il dışında farklı bölgelerdeki illere yerleşenler nüfustaki hareketliliği oluşturmuştur. Köy ve çevre köylerden ilçe merkezine dönemsel göçler görülmektedir.
Tablo 3: Artvin ilindeki nüfus ve nüfus yoğunluklarının ilçelere göre dağılımı (2016).
Doğurganlık ve dolayısıyla doğal artış hızındaki gerileme, köyden kente göç olayına aile reisinin tek başına katılması sonucu ailelerin bölünmesi ve böylece doğumların sınırlanmasına bağlıdır. Faal nüfus bileşiminde, yardımcı aile bireyleri olarak çalışan kadınların payında 1955’ten 1975’e gözlenen gerilemede “aile reisi düzeyindeki” kentleşmenin, nitelik değiştirerek “aile” ölçeğinde gerçekleşmeye başlamıştır (Yurt Ansiklopedisi: 930).
Ekonomik Yapı
Yörede tarım ve hayvancılık daha fazla gelişmiştir. Kıyı kesiminde çay, fındık üretimi ve balıkçılık nedeniyle iç kesimlerdeki tarım ve hayvancılık etkinliklerinden farklılık göstermektedir. Çoruh havzasının vadi tabanlarında (Yusufeli kesimi) çeltik tarımı yapılmaktadır. Bitki örtüsünün çeşitliliğiyle yüksek potansiyele sahip arıcılık ve bal üretimi il genelinde yapılan bir faaliyettir.
Diğer bir geçim kaynağı ormancılıktır. Buna dayalı olarak küçük ağaç işleme atölyeleri kurulmuştur. Borçka, Şavşat ilçelerinin Karagölleri, Macahel Havzasında turizm faaliyetleri ve özellikle yayla turizmi gelişmeye başlamıştır. Sanayi faaliyetleri içerisinde taş ve maden ocakları, kıyı kesimindeki çay fabrikaları yer alır. Ticaret genellikle çay tarımı ve fındık üretimine dayalıdır.
Balıkçılık
Yörede balıkçılığın tarihi bir geçmişi vardır. Geçmiş dönemlerde “ihtiyaç fazlası balıklar tuzlandıktan sonra, fıçılar içinde bölgeye gelen gemilerle, Ege ve bilhassa Akdeniz ülkelerine, Roma gibi büyük şehirlere gönderiliyordu. Roma’da Pontus salamurası 300 drahmi gibi çok yüksek fiyata satılmaktaydı. Milattan önceki yüzyıllarda Ordu, Perşembe ve Ebulhayr gibi kıyılarda Yunus balığı avı da yapılmaktaydı” (Zaman, 2005: 35). “Son yıllarda Çoruh Nehri üzerinde inşa edilen baraj göllerinde kafes balıkçılığı yapılmaktadır. Sarp, Limanköy, Esenkıyı, Sugören, Hacılar, Çamlıköy balıkçı barınak ve çekek yerleri açısından önemlidir. Balık türleri içinde dağalası (Salmo trutta macrostigma Dumeril, 1858) ve Karadeniz alabalığı (Salmo trutta labrax Pallas, 1811) Çoruh havzasının doğal türleridir” (Akbulut, 2009: 30). Yöre akarsularında alabalık, sazan, kefal balıklarının avcılığı yapılmaktadır.
Tarım
Kırsal kesimde ailelerin başlıca geçim kaynağını tarımsal faaliyetler oluşturmaktadır. İlde İşlenen toplam tarım alanları 15.230 hektardır. Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin ekilen alanı 7.686 hektardır. Sebze bahçeleri alanı 1.086, meyve, içecek ve baharat bitkileri alanı 1.675 hektardır. Fındık 8.850, çay 8.547, yem bitkileri alanı ise 3.269 hektar alan kaplamaktadır. Tarım alanlarında parseller oldukça dardır. Yetiştirilen ürünler içinde yem bitkileri, yumrulu bitkiler, sebzeler, baklagiller tahıllar önemli yer tutar.
Çay Tarımı
Çay bitkisi (Camellia sinensis L.) Doğu Karadeniz Bölümü’nde doğuda Hopa ilçesinden başlayarak, Borçka, Arhavi ilçelerinden batıda Ordu-Fatsa ilçesine kadar olan kıyı kesiminde yapılabilmektedir. 2016 yılı TÜİK verilerine göre Türkiye’de çay üretiminin % 11,5’i Artvin’de gerçekleştirilmektedir. Saha çalışmamız sırasında Arhavili çay üreticilerinden aldığımız bilgilere göre; yörede 45’er gün arayla üç dönemde çay hasadı yapılıyor. 2016 yılında çay hasadında çalışan işçilere ödenen günlük yövmiye 130 liradır. Çay bahçelerinin yapısına ve genişliğine göre çalışan işçi sayısı değişmektedir. Çay hasadı döneminde akrabalar arasında imece usulüyle ve sıra ile yardımlaşılır. Çayın serin havada toplanması verimi etkilemektedir. Havanın aşısı sıcak olduğu dönemlerde toplanan çay nemini ve ağırlığını kaybetmekte fakat serin ve yağışlı havalarda toplanan çayda bu tür bir kayıp olmamaktadır.
Bitkisel üretimde ilin genelinde ekimi yapılanlardan mısır, fasulye ve patatesin aynı zamanda yemek kültüründe önemli yeri vardır. Arhavi, Hopa ve Borçka ilçelerinde fındık ve çay tarımı önemli gelir kaynaklarındandır. Çoruh vadisi ikliminin elverişliliği sayesinde zeytin üretimi yöresel ihtiyacı karşılar ve ihracatı yapılırdı. Ayrıca demircilik, marangozluk, semercilik ve duvar ustalığı ile el tezgâhlarında bez dokumacılığı, şarap üretimi ve satışı geçmiş dönemdeki önemli ekonomik faaliyetlerdendi.
Turizm
Yakın zamanda ili ziyaret eden turist sayısının 350.000 kişiyi aşacağı tahmin edilmektedir (Çokişler ve Türker, 2015: 39). İlin sahip olduğu bu potansiyel, ulaşım güçlükleri, konaklama olanaklarının yetersizliği, altyapı eksikliği ve yeterli tanıtımların yapılamaması gibi nedenlerden dolayı henüz yeterince değerlendirilememiştir (Ceylan, 1995: 330). İlde bilhassa doğa turizmine imkân sağlayacak farklı turistik mekânların varlığı, turizm potansiyelinin oluşmasında belirleyici bir rol oynamaktadır.
Bu bağlamda turistler tarafından yoğun olarak ziyaret edilen 12 adet turizm amaçlı kullanılan ve koruma statülü alan ile 10 adet de seçkin özellikli saha mevcuttur (Özşahin vd. 2015: 1054): Hatila Vadisi Milli Parkı, Karagöl-Sahara Milli Parkı, Borçka Karagöl Tabiat Parkı, Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı, Camili Gorgit Tabiatı Koruma Alanı, Camili Efeler Tabiatı Koruma Alanı, Melodere Doğu Ladini Tabiat Anıtı, Kamilet Doğu Kayını Tabiat Anıtı, Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Camili Biyosfer Rezerv Alanı, Kaçkar Dağları Milli Parkı, Altıparmak Tabiat Parkı. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar: Arsiyan Karagölleri, Ardanuç Cehennem Deresi Kanyonu, Damar Karagöl, Kafkasör, Karçal Dağları, Yusufeli Su sporları, Maral Şelalesi, Mençuna Şelalesi, Bilbilan Karagölleri, Meydancık Papart Vadisi (Kara ve Aydemir, 2013: 69).