Halk Matematiği
Bilindiği gibi 1931’yılında çıkarılan bir kanunla ağırlık ve uzunluk öcüleri için batıda kullanılan sistemler geçerli kabul edilerek Osmanlı döneminden beri kullanılan ölçü sistemleri terk edildi. Ölçü olarak modern ölçü ve tartı sistemlerinin kullanılmaya başlanmasından evvel kırsal kesimlerde çeşitli deyimler ve ölçüye konu edilen maddeyi taşıyan kaplar ölçü bildiren ifadeler olarak kullanılmıştır.
Ölçü-miktar İfade Eden Terimler
Avuç: Elin ayası veya çukuru, avucun alabileceği nesne / “Bir avuç un, şeker…”
Adam Boyu: İnsan boyu kadar olan yüksekliği belirten ölçü / “İki adam boyu…”
Adım: Bir adıma eşit açıklık / “İki adımlık yol…”
Arşın: Dirsekle parmak ucu arasındaki mesafe veya bir kol boyu olarak tanımlanan uzunluk ölçüsüdür.
Bambal: Şişman.
Bardak: Su bardağı, miktara nispet olarak kullanılan ölçü birimlerindendir / “Bir bardak su…”
Batman: Sekiz okkadan iki okkaya kadar değişen bir ölçü.
Bayak: Demin, az önce.
Bıldır: Geçen yıl.
Bibil: Kısa boylu, ufak yapılı, cüce, bodur, tıknaz.
Boduç: Ahşap su kabı.
Cayiradak: Birden bire.
Cıbbada: Hemen.
Çantı: Çeltik tarlalarında yalakların sınırı.
Çay Kaşığı: Bir çay kaşığının alacağı miktarı işaret eder.
Çıkın: Ufak bohça / “Çıkını elmayla, yiyecekle doldurmak…”
Çiğin: Omuz.
Çömçü: Topraktan yapılan su kabı.
Çötür: Kısa boylu.
Damla: Çok az olanı işaret etmek için kullanılır / “Çok az, bir damla…”
Dönüm: 100 m2 alan.
Fincan: Kahve fincanının alabileceği nesne.
Güblek: Şişman.
Haranni: Kazan.
Höbek: Saman yığını.
Kazan: Sıvı ya da katı şeylerle dolu olan kazan, bu haliyle ölçüye konu olabildiği gibi (Komşuya bir kazan süt vermek) aşırı olan bir tüketimi anlatırken abartma amacıyla da söylenir; “Sevdiği yiyecekten bir kazan dolusu yemek…”
Kolçak: Fındık çubuklarından yapılan sepet.
Kulaç: Kollar iki yana açıkken her iki elin parmak uçları arasındaki mesafe.
Lokma: Tadımlık miktarı işaret etmek için kullanılır.
Maşaba / maşrapa: İptidai su kabı.
Sahan: Bakır yemek kabı.
Sile: Ağzına kadar dolu anlamında söylenir.
Sini: Bakır veya ahşaptan yapılan büyük/geniş tepsi.
Sürahi: Birden fazla kişinin su ihtiyacını karşılayacak miktarı işaret etmek için kullanılır.
Ton: Kol kuvvetiyle taşınamayacak ağırlıkları ifade etmek için kullanılır.
Tutam: Baharat kullanımını ölçülendirmek için kullanılan bir ifadedir.
Yudum: Sıvı kullanımını ölçülendirmek üzere kullanılan ifadelerdendir.
Zerre: Çok az olanı işaret etmek için kullanılır.
Zırnık: En düşük, en az miktarı işaret etmek için kullanılır.